وبسایت فرهنگی مذهبی ابن تیهان

ایام البیض یا روزهای سپید

به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری ایام البیض ( روزهای سفید ) گفته می‌شود و به عقیده مسلمانان ایام البیض ماههای رجب،‌ شعبان و رمضان دارای فضیلت بسیار است.

قدمت ایام البیض:
شرح و نزول برخی از آیات قرآن کریم دال بر این است که ایام البیض در ادیان الهی سابقه دیرینه‌‌‌ای داشته و در اسلام استمرار یافته و احتمالا پاره‌‌‌ای از احکام و شرایط آن تغییر کرده است.

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «و عهدنا الی ابراهیم و اسمعیل‌‌ان‌طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود» و ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان از هرگونه آلودگی تطهیر کنند.

علامه طباطبایی(ره) در تفسیرالمیزان می‌نویسد: زمانی که حضرت مریم (س) به افتخار دیدار با فرشته الهی نایل آمد از مردم فاصله گرفت، هدف از دوری کردن از مردم روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است. علامه مجلسی در بحارالانوار از اعتکاف حضرت سلیمان (ع) در بیت المقدس روایت کرده است و علامه حلی (ره) نیز در کتاب تذکره الفقها به مشروعیت این ایام در ادیان پیش تصریح کرده است کــــه «ایام البیض» دارای پیشینه‌‌‌ای به قدمت همه ادیان الهی و آسمانی است.

فضیلت ایام البیض:
در قرآن کریم ماده عکف ۹ مرتبه تکرار شده دو مورد آن آیات ۱۲۵و۱۸۷ سوره مبارکه بقره مربوط به موضوع ایام البیض است. خداوند در سوره بقره می‌فرماید: و ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان از هرگونه آلودگی تطهیر کنند. یعنی در فضیلت ایام البیض این بس که معادل طواف کعبه و همتای رکوع و سجوده ذکر گردید.

حضرت رسول اکرم(ص) در مورد فضائل این ایام می‌فرماید: هرکس یک روز را به منظور کسب عنایت الهی و به نیت قرب خدا اعتکاف نماید، خداوند بین او و آتش سه خندق ایجاد می‌کند که فاصله هریک تا دیگری بیش از مسافت بین زمین و آسمان است» و در سخن گران بها دیگری می‌فرماید: المعتکف یعکف الذنوب؛ معتکف با اعتکافش گناهان را حبس می‌کند.

در کتاب شریف اقبال آمده است: حضرت آدم از خداوند پرسید خدایا محبوب ترین روزها و گرامی‌ترین زمانها نزد تو کدام است. خداوند وحی فرمود: محبوب ترین روزها نزد من نیمه رجب است .‌‌‌ای آدم در این روز بکوش تا با قربانی کردن، میهمانی دادن، روزه داشتن، نیایش کردن، بخشش خواستن،‌لااله الاالله گفتن به من تقرب و نزدیکی جویی.‌‌‌ای آدم من چنین تقدیر کردم که فرزندی از فرزندان تو را به پیامبری برانگیزم و روز نیمه رجب را به او و به امت ویژه سازم که در آن روز چیزی از من نخواهد جز اینکه به آنان ببخشم و غفو گذشت نخواهند. جز اینکه از گناهانشان درگذرم.‌‌‌ای آدم آنکه نیمه رجب را روزه دارد. ذکر گوید، خضوع و خشوع کند، صدق بدهد، نفس خویش را پاس دارد، پاداش جز بهشت نخواهد داشت.‌‌‌ای آدم به فرزندانت گوشزد کن که در ماه رجب نفس خویش را پاس دارند و از کج راهی بپرهیزند که گناه در این ماه بس بزرگ است.

مقدس اردبیلی ایام البیض را عبادی مستقل و به مثابه حج و عمره و روزه و نماز و هر عبادت مستقل دیگری می‌داند و آیت الله جوادی آملی در مورد فضیلت این ایام می‌نویسد:
عبادت ذات اقدس اله، شئونی دارد نظیر طواف در حج و عمره، گاهی هم وقوف و عکوف و اقبال همراه با تعظیم و بزرگداشت را در خانه خود واجب یا مستحب می‌شمارد، نظیر اعتکاف. از اینکه اعتکاف در کنار طواف و عدل رکوع و سجود قرار گرفته معلوم می‌شود که از بارزترین مصادیق بندگی در پیشگاه ذات اقدس اله است.

علت نامگذاری ایام‌البیض:
وی پیرامون وجه تسمیه واژه «ایام‌البیض» افزود: دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد؛ اول اینکه در این سه روز به دلیل کامل بودن ماه، شب‌ها روشن و سفید است و به همین جهت روزهای این سه شب را ایام‌البیض به معنای روزهای سفید نامیده‌اند، دیگر اینکه در حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم آمده است: «هنگامی‌که آدم خطایی که ترک اولی بود را انجام داد، بدنش سیاه شد، پس از آن بر قلبش الهام شد که روزهای 13 و 14 و 15 را روزه بگیرد، هر روز از این روزها را که روزه گرفت، بخشی از بدنش سفید شد، وقتی سه روز تمام شد، تمام بدنش سفید شده بود، به همین دلیل این روزها را روزهای سفید گفته‌اند.

هاشمی‌جزی اظهار داشت: «ابن مسعود» سبب نامیدن این ایام به «ایام البیض» را چنین نقل می‌کند، از نبی اکرم (ص) شنیدم که می‌فرمودند: «هنگامی‌که جناب آدم علیه‌السلام عصیان پروردگارش را کرد، منادی از عرش ندا داد،‌‌‌ای آدم از جوار رحمت من بیرون شو، زیرا کسی که عصیان مرا کند در جوار من نیست، حضرت آدم و فرشتگان گریستند، سپس خداوند جبرئیل را نزد حضرت آدم (ع) فرستاد، جبرئیل حضرت آدم را در حالی که رنگ او از نورانیت بهشتی به تیرگی تغییر کرده بود به زمین فرود آورد.

وی ادامه داد: ملائکه با دیدن این وضعیت فریاد بر آوردند: پروردگارا، خلقی آفریدی و از روح برگزیده خود در او دمیدی و ملائکه را به سجده او در آوردی و به یک گناه سفیدی او را به سیاهی مبدل کردی، پس منادی از آسمان ندا کرد که امروز را برای خداوند روزه بگیر و آن روز سیزدهم ماه بود و چون آدم آن روز را روزه گرفت و قسمتی از تیرگی حضرت آدم (ع) برطرف گشت تا اینکه در انتهای این سه روز به حالت اول خود برگشت به این دلیل این ایام را «ایام البیض» نامیده شد.

اعمال «ایام البیض»:
به دلیل اهمیت ایام البیض در دین ما اعمال و عبادات خاصی نیز برای این روزها توصیه شده است که به برخی آن‌ها اشاره می‌شود:

روزه
از پیامبر گرامی‌اسلام(ص) نقل شده است: «هر کس سه روز (سیزدهم، چهاردم و پانزدهم) ماه رجب را روزه بگیرد و شب‌های آن را به نماز بایستد قسم به حق کسی که مرا به پیامبری برگزید از دنیا نخواهد رفت مگر به توبه نصوح!»

اعمال ام‌داوود
عمل ام‌داود که عمده اعمال روز سوم ایام البیض یعنی روز پانزدهم ماه رجب است، براى برآمدن حاجات و برطرف شدن غصه‌ها و دفع ظلم ظالمان مؤثر می‌باشد. کیفیت آن چنین است که وقتی فردی بخواهد این عمل را بجا آورد، روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم را روزه بگیرد و در روز پانزدهم نزدیک ظهر غسل کند و وقت زوال ظهر، نماز ظهر و عصر را بجا آورد در حالتی که رکوع و سجودشان را نیکو انجام دهد و در مکانی خلوت قرار بگیرد که چیزى او را مشغول نسازد و کسی با او سخن نگوید وقتی نماز به اتمام رسید رو به قبله بنشیند و 100 مرتبه سوره حمد، 100 مرتبه سوره اخلاص، و 10 مرتبه آیه الکرسى را قرائت کند. سپس سوره‌های انعام، بنى‌اسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافات، فصلت، شوری، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم و انشقاق و سوره‌های بعد از انشقاق را تا آخر قرآن قرائت کند و پس از اتمام در حالی که رو به قبله است دعای ام داوود را که در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی‌آمده با توجه بخواند.

اعمال شب سیزدهم رجب
شب سیزدهم ماه رجب که اول لیالى بیض است و در آن سه عمل سفارش شده است:

الف- غسل
ب- چهار رکعت نماز در هر رکعت سوره «حمد» و بیست و پنج مرتبه «توحید»
ج- دو رکعت نماز (که به همین ترتیب در شب‌های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم شعبان و رمضان نیز انجام می‌شود)، در هر رکعت بعد از سوره «حمد»، سوره «یس»، «ملک» و «توحید» خوانده می‌شود، در شب چهاردهم، نیز چهار رکعت نماز(یعنی دو نماز دو رکعتی) خوانده می‌شود و در شب شب پانزدهم نیز شش رکعت نماز(یعنی سه نماز دو رکعتی) به همان شیوه نماز شب سیزدهم انجام می‌گیرد و از حضرت صادق(ع) روایت است که هر کس این اعمال را انجام دهد همه فضایل این سه ماه را دریابد و همه گناهانش غیر از شرک آمرزیده شود.

اعمال شب پانزدهم رجب:
شب پانزدهم ماه رجب نیز از شب‌های پر برکت است و در آن چند عمل وارد شده است:
الف- غسل
ب- احیاء آن شب به عبادت.
ج- زیارت امام حسین(ع)، اگر از نزدیک نشد از دور هم کفایت می‌کند.
د- شش رکعت نماز که در شب سیزدهم گفته شد.
ه- اقامه سى رکعت نماز که در هر رکعت حمد و 10 مرتبه سوره توحید قرائت شود. این نماز را سید بن طاووس از حضرت رسول اکرم(ص) نقل کرده است که فضیلت بسیار دارد.

و- 12 رکعت نماز که هر دو رکعت به یک سلام ختم می‌شود که در هر رکعت هر یک از سوره‌های حمد، توحید، فلق، ناس، آیة الکرسى و قدر چهار مرتبه قرائت شود و بعد از سلام چهار مرتبه گفته شود: «اَللهُ اَللهُ رَبّى لا اُشْرِکُ بِهِ شَیْئا وَلا اَتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیّا» و پس از اتمام نماز اقامه کننده آن هر حاجتی که دارد را از خداوند متعال درخواست کند. این نماز را سید بن طاووس از امام صادق(ع) روایت کرده است.

اعمال روز نیمه رجب:
این روز نیز روز مبارکى است و برای آن روز انجام چند عمل توصیه شده است:
الف- غسل.
ب- زیارت حضرت امام حسین(ع). از ابن ابى بصیر نقل شده است که گفت از امام رضا(ع) پرسیدم که در چه ماهی امام حسین(ع) را زیارت کنیم؟

حضرت فرمودند: در نیمه رجب و نیمه شعبان.
ج- اقامه چهار رکعت نماز که دو تا دو رکعتی خوانده شود و بعد از سلام دست خود را بلند کند و بگوید:

«اَللّهُمَّ یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ ؛ وَ یا مُعِزَّ الْمُؤْمِنینَ اَنْتَ کَهْفى حینَ تُعْیینِى الْمَذاهِبُ؛ وَ اَنْتَ بارِئُ خَلْقى رَحْمَةً بى وَ قَدْ کُنْتَ عَنْ خَلْقى غَنِیّاً وَ لَوْ لا رَحْمَتُکَ لَکُنْتُ مِنَ الْهالِکینَ وَ اَنْتَ مُؤَیِّدى بِالنَّصْرِ عَلى اَعْدائى وَ لَوْ لا نَصْرُکَ اِیّاىَ لَکُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحینَ یا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها وَ مُنْشِئَ الْبَرَکَةِ مِنْ مَواضِعِها یا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَالرِّفْعَةِ فَاَوْلِیاؤُهُ بِعِزِّهِ یَتَعَزَّزُونَ وَ یا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوکُ نیرَ الْمَذَلَّةِ عَلى اَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خاَّئِفُونَ اَسئَلُکَ بِکَیْنُونِیَّتِکَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ کِبْرِیاَّئِکَ وَ اَسئَلُکَ بِکِبْرِیاَّئِکَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِکَ وَ اَسئَلُکَ بِعِزَّتِکَ الَّتِى اسْتَوَیْتَ بِها عَلى عَرْشِکَ فَخَلَقْتَ بِها جَمیعَ خَلْقِکَ فَهُمْ لَکَ مُذْعِنُونَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ».
روایت شده است که هر کسی که غمى دارد اگر این دعا را بخواند خداوند او را از اندوه و غم آسایش بخشد.